Tuesday, January 4, 2011

Thalai Huang

WIKILEAKS leh JULIAN ASSANGE

Tunlai khawvel chanchinthar a kan hmuh ve ziah thin chu WIKILEAKS hi a ni awm e. He thil US Sawrkar thuruk meuh puangdarh a tibuai theitu Wikileaks hi lar viau mahse Mizo thalai tamzawk te chuan enge a nih a engvanga lar em em nge a nih kan hre fumfe awm lo e. Makedonia chhiar thin te hian in hriat loh hi ka duh lo e. Tun tum Thalai huangah hian Wikileaks chungchang hi theih ang tawk tawkin I han chhui chiang dawn teh ang.
                    Wikileaks hi hlawkna um lemlo a pawldin a ni a, internet-ah website siamin, chumi hmang chuan ram, pawl leh mimal hrang hrang thuruk te mipui mimir hmuh theih a phochhuaktu lar tak an ni a. An website hi 2006 atanga The Sunshine Press in an phochhuah niin Oct 4, 2006 ah registered a ni. Wikileaks website siamchhuak tu chiah leh a thluak bur ber hi tunge anih hriat anilo a, amaherawhchu Taiwan, Europe, Australia, South Africa leh US ram atanga China sorkar dodaltu leh chanchinbumi thenkhat, mathematicians leh technology lama mi thiam tak tak te inzawmkhawmin a an din ni a ngaih a ni. January 2007 atangin tuna Wikileaks hotu ber Julian Assange leh a ho te hian mawhphurhna an la chho tan ta a, Assange chuan amah chu Wikileaks Advisory Board a member mai anih thu  a puang a, chutih lain ‘The Australian’ chanchinbu chuan Wikileaks dintu anih thu an sawi thung. Hetih rual hian Wired magazine in an interview pui pakhat Wikileaks a volunteer chuan Julian Assange hian Wikileaks dintu, thluakbur, aiawhtu, sum chevel khawihtu leh engkim a engkim anih thu a sawi niin an chhuah thung. June 2009 thleng khan Wikileaks hian Volunteer in register mi 1200 chuang a nei hman a, Advisory Board Member 8 an neih thu an puang bawk. Chutih lain an website a board member ni a an chhal thenkhat te chuan Wikileaks nen a in zawmna an neih lo thu an puang zui a ni.
                    Wikileaks hian a thil tum bulpui leh hmasa ber chu ‘Asia ram thenkhat Soviet bloc, Sub-Saharan Africa leh Middle East-a mipuite zalenna rahbehsak an nih dan puandarh leh chutiang tih chiang sawrkar leh pawl hrang hrangte chetdan thuruk puandarh hna thawh’ niin an sawi a, chutiang thuruk awmna lehkha pawimawh tlangzarh tur chu maktaduai 1.2 chuang January 2007 khan an nei hman a ni. Wikileaks hian thuruk tam tak kaltlang tirna point pawimawh tak mai Tor Network kaltlang Server an nei a, chumi hmang chuan China rama an hacker ten ramdang sawrkar thuruk te lo lachhawngin ram hrang hrang 13 chuang te thuruk pawimawh maktaduai chuang an lakkhawm theih phah ta a ni. Heng zinga tlemte chauh hi Wikileaks ah hian tlangzarh a ni a, thuruk pawimawh leh ngaihnawm tam tak kum 2011 hian tlangzarh leh an tum thu Julian Assange chuan a puang bawk. Wikileaks hian Guantanamo Bay a US sipaite chetdan te, US Presidential campaign laia Sarah Palin-I Yahoo Account te, Swiss Bank a thildik lo tih chungchangte, 2008 Peru Oil Scandal te, Iranian Natanz nuclear facility a Nuclear accident thleng chungchang te, Kauptthing Bank lehkha pawimawh te leh ram hrang hranga US Embassy Cables chungchang te leh lehkha pawimawh dang khawvel nghawrnghing thei khawp tam tak an tlangzarh a ni. Wikileaks ah hian hnathawk mi 800 chuang an awm a, heng mi te hian hlawh nei lovin volunteer in mahni remchanna hmun hmun ah internet kaltlangin an thawk a ni. Kum khata an sum hmanral hi Euro 200,000 vel ani a, a hnathawkte hian hlawh neisela chu an senso hi Euro 600,000 chuang atlin rin a ni. Heng an sum hman te hi an website hmanga an khawn khawm donations atanga an hmuh a ni. Donation atang hian kumtin Euro 900,000 chuang an huilut tih Wikileaks sum chevel buaipuitu Wau Holland Foundation chuan an sawi a, heng bakah hian sum leh paia puitu dang tam tak leh danhremi rawihna thlenga puitu thahnem tak an awm bawk a, Dec, 2010 atang khan Julian Assange leh a nghet a thawk mi pali te chuan hlawh an dawng ve tan ta a.Wikileaks chanchin hi sei tak ziah tur a awm a amaherawh chu kan hmun neih in a daih loh avangin duh tawk mai ang.

Tunge Julian Assange? : Julian Assange hi July 3, 1971 khan Townsville, Queensland Australia ah a lo piang a, a nu leh pa te hi a pian hlimah inthen in a nu  hian pasal dang pahnih a neihpui a. hmun hrang hranga an pemkual thin avangin zirna in pawh a sawn ngun hle, zir tha hlei thei lo mahse Computer lam erawh a man hle thung a. Kum 1987 khan kum 16 mi niin Assange chuan hming lem ‘Mendax’ tih hmingpuin  mi computer khawih buai (hacking) a tan a. A thian pahnih te nen hacking group ‘International Subversives’ an din a, mi computer te khawih buaiin midang computer chhunga thil pawimawh thenkhatte an ru chhuak ta thin a ni. Kum 1991 khan Australian University, Canadian Telecommunication Company pakhat Nortel, Pentagon-a USAF 7th Command Group leh pawl hrang hrang Computer hack(khawihbuai) a puh anih avangin Australian Federal Police te chuan Melbourne-a a in an dap sak a, kum 1992 a lo herchhuah meuh chuan mi computer khawihbuai avangin thubuai 24 zet a awrh hman  a ni. Vanneihthlak takin kum 10 chuang tang tur kha thutiam ziah tirin leh Aus $ 2100 chawitirin a nungchang that avangin bailed in chhuah a ni a, 1993 ah Australia rama internet service provider hmasa ber Suburbia Public Access Network a dinpui a, 1994 ah Melbourne ah khawsa in computer software a thlawna duang chhuakin  a siamchhuah hna a thawhzawm ta ani. Software hrang hrang siam chhuakin Computer software chungchang lehkhabu hrang hrang a ziak bawk a, tlaikhaw hnuah University of Melbourne ah Physics leh Mathematics a  zir chhunzawm a, Philosophy leh Neuroscience subject pawh a zir tel bawk a ni.
                    Julian Assange hian Wikileaks hi kum 2006 khan a din a, Wikileaks hmang hian Kenya ramin dan lo a mi a thah chiam chungchang te, Scientology Kohhran ho thuruk te, US in firfiak pawl a man khawm te a tan tirna Guantanamo Bay inrelbawl dan te leh lehkha pawimawh hrang hrangte mipui mimir chhiar theih turin a tlangzarh a. Tun kum tir atang khan rah rang hrang thuruk leh Iraq leh Afghanistan indona a US sawrkar inrawlh dan kimchang te a tlangzarh a. November 28 2010 khan Wikileaks larpui tak hluai US Diplomatic Cables chu a tlangzarh leh a ni. Heng a thil tlangzarh te avng hian ram hrang hrang te chuan an haw hle a, man a tan ina khung a a ka hupbeh sak an duh a ni. A bik takin US sawrkar phei chuan Wikileaks in sum an hmuhna Paypal, Visa leh Master Card hmanga Wikileaks account khawihchet theihloh a siam tumin hma nasa takin an la nghe nghe a ni. Interpol pawhin an Assange hi Wanted List ah an telh hial a ni. Hetih rual hian Wikileaks hotupa Julian Assange hi hmeichhe pahnih pawngsual a puh anih avangin Sweeden sawrkar chuan thubuai an awrh tir a, Sweeden sawrkarin European Arrest Warrant an siam hmangin Metropolitan Police te chuan London ah  Dec 7, 2010 khan an man a, Dec 16, 2010 khan London High Court chuan British Pound 200,000 a bail in a chhuah leh a ni.
                    Hetianga nasa tak a beih anih lai hian Assage hian tantu  leh faktu tam tak  a nei a, Brazil President Luiz Inaco Lula da Silva chuan  Assange man a ni chu awmlo a ti in mahni ngaihdan sawi thei tura zalenna (freedom of expression) rahbehna a ni tih a sawi a. Vladimir Putin, Russia Prime Minister hlui pawhin Mipui Rorelna sawrkar hnuai a thil thleng awm lo tak ani tiin a sawi. Hetih rual hian Ecuador Deputy Foreign Minister Kintto Lucas chuan ‘Julian Assange hian Ecuador a awm hmun khuar a duh a nih phawt chuan chenna tur in kan pe anga, chuta tang chuan duh ang thalin a hna thawh a chhunzawm thei tur a zalenna a nei bawk ang,” tiin thuchhuah a siam bawk. Julian Assange hian Award pawh a dawng tam hle tawh a, Economist Freedom of Expression Award (2008), Amnesty International UK Media Award (2009), Sam Adams Award (2010) etc te dawng tawhin  Time Magazine chuan 2010 Person of the year  ah an thlang a, Dec 24, 2010 khan French chanchinbu lar tak Le Monde pawhin Person of the year atan thlang lehin Utne Reader chanchinbu pawhin ‘25 Visionaries who are changing the world’ list-ah a telh bawk.
                    Julian Assange hi  Australian mi leh sa nimahse awm nghehna hmun mumal(permanent address) a nei lo a, Australia, Kenya, Tanzania, Uk, Iceland, Sweeden etc ah te reilo te te a awm kual thin niin a sawi. Assange hian Switzerland sawrkarah humhimna a dil a, mahse US sawrkar chuan Swiss sawrkar hnenah humhimna pe lo turin vaukhanna thu a chhakchhuak thung a ni. Hetianga address mumal a neih loh avang hian dan hremite chuan bail phalsak lo turin Court chu an ngen a, amaherawhchu Assange-a puitu Journalist pakhat Vaughan Smith chuan Smith’s Norfolk Mansion, Ellingham Hall address chu court ah thehlutin chuta awm tur chuan thu tih tluk a ni ta ani.

No comments:

Post a Comment